Nên mua chè Thái Nguyên ở thời điểm nào là ngon nhất?
Khi so sánh với các loại cây khác thì có lẽ ít có loại cây nào có sức ảnh hưởng mạnh mẽ lên văn hóa như cây chè. Đối với cây chè thì mùa không chỉ đơn giản là xuân, ha, thu hay đông. Mà mỗi thời điểm thu hái đều được tính toán kỹ lượng để đạt được sự tối ưu trong hương vị của chè xanh Thái Nguyên thành phẩm.
Mùa Xuân
Đối với người phương Tây thì một năm chỉ có 12 tháng, và việc phân chia này hiện đang là chuẩn chung của quốc tế. Thế nhưng theo văn hoá phương Đông thì một năm có 24 tiết khí, mỗi tiết khí kéo dài trong 15 ngày, và mỗi một mùa thì có 6 tiết khí khác nhau. Đối với mùa xuân thì 6 tiết khí bao gồm (ngày phía bên phải là dương lịch):
Lập Xuân (bắt đầu mùa xuân) : ngày 4 hoặc 5 tháng Hai
Vũ Thuỷ (mưa ẩm): ngày 18 hay 19 tháng Hai
Kinh Trập (sâu nở): ngày 5 hay 6 tháng Ba
Xuân Phân (giữa xuân): ngày 20 hay 21 tháng Ba
Thanh Minh (trời trong sáng): ngày 4 hay 5 tháng Tư
Cốc Vũ (mưa rào): ngày 20 hay 21 tháng Tư
Chữ ‘hay’ được dùng ở trên là do ngày mỗi tiết khí bắt đầu sẽ thay đổi tuỳ theo năm. Chẳng hạn như Thanh Minh vào năm 2017 rơi vào ngày 4 tháng 4 năm 2017. Nhưng đến năm 2018 thì Thanh Minh lại bắt đầu vào ngày 5 tháng 4. Do sự khác biệt giữa lịch âm và dương nên dẫn đến việc ngày một tiết khí bắt đầu sẽ thay đổi tuỳ theo năm của lịch dương.
Mỗi tiết khí sẽ kéo dài trong 15 ngày. Chẳng hạn như Lập Xuân bắt đầu từ ngày 4 tháng Hai thì sẽ kết thúc vào ngày 18 tháng Hai. Và ggày 19 tháng Hai sẽ bắt đầu Vũ Thuỷ.
Đối với nhiều người làm Chè thì từ:
Kinh Trập (ngày 5 hay 6 tháng Ba) cho đến trước Cốc Vũ (ngày 20 hay 21 tháng Tư) được xem là thời điểm tốt nhất cho Chè xuân. Trước khoảng thời gian này thì quá lạnh, còn sau khoảng này thì mưa nhiều nên Chè sẽ không còn ngon bằng nữa.
Mùa Hè
Cũng giống như mùa xuân, thì mùa hè cũng có 6 tiết khí:
Lập Hạ (bắt đầu mùa hè): ngày 5 và 6 tháng Năm
Tiểu Mãn (lũ nhỏ, duối vàng): ngày 21 hay 22 tháng năm
Mang Chủng (chòm sao thất nữ mọc): ngày 5 và 6 tháng Sáu
Hạ Chí (giữa hè): ngày 21 và 22 tháng Sáu
Tiểu Thử (nóng nhẹ): ngày 7 và 8 tháng Bảy
Đại Thử (nóng oi): ngày 22 và 23 tháng Bảy
Mùa hè không phải là vụ mùa mà người yêu Chè Thái Nguyên thật sự yêu thích. Vì thời điểm này thường có mưa lớn và nắng nhiều. Mưa lớn giúp lá chè phát triển rất nhanh và nhiều, chính điều này khiến thành phần hóa học tạo nên hương vị chè bị ‘loãng’.
Ngoài ra nắng nhiều cũng khiến lá trà quang hợp nhiều hơn, thành phần amino acids (hương vị) chuyển hóa thành polyphenol (vị chát) nhiều, và chè cũng chát hơn. Lá chè mặc dù lớn nhưng mỏng hơn, thế nên chè hè cũng không được dai nước.
Mặc dù vậy nhưng mùa hè vẫn là mùa thu hoạch đối với người làm trà. Nhưng do chất lượng trà đi xuống, đồng thời lượng cung tăng cao nên trà hè thường có giá thành dễ chịu hơn các mùa còn loại. Một số trà đen nổi tiếng của Assam (thuộc Ấn Độ) hay Đài Loan cũng được sản xuất vào mùa hè.
Mùa Thu
Những tiết khí của mùa thu bao gồm:
Lập Thu (bắt đầu mùa thu): ngày 7 hay 8 tháng Tám
Xử Thử (mưa ngâu): ngày 23 hay 24 tháng Tám
Bạch Lộ (nắng nhạt): ngày 7 và 8 tháng Chín
Thu Phân (giữa thu): ngày 23 hay 24 tháng Chín
Hàn Lộ (mát mẻ): ngày 8 hay 9 tháng Mười
Sương Giáng (sương mù xuất hiện): ngày 23 hay 24 tháng Mười
Đối với nhiều vùng chè thì mùa thu là vụ mùa quan trọng thứ hai chỉ sau mùa xuân. Mặc dù mùa thu bắt đầu từ đầu tháng 8 nhưng ít người làm chè nào lại thu hoạch chè sớm như vậy.
Giai đoạn tốt nhất để thu hoạch trà thu là Hàn Lộ (ngày 8 hay 9 tháng Mười). Hay là Sương Giáng (ngày 23 hay 24 tháng Mười). Vào thời điểm này thì thời tiết trở nên mát và lạnh hơn.
Đối với nhiều loại chè thì mùa thu chính là thời điểm chè có hương vị có thể nói là tốt nhất chỉ sau mùa xuân, thậm chí chè thu còn có hậu vị còn mạnh mẽ và kéo dài hơn chè xuân.
Giống như dân gian có câu ‘ngày tháng Mười chưa cười đã tối’ thì việc ít nắng đi trong một ngày cũng góp phần giảm lượng polyphenol (vị chát) khi cây chè quang hợp.
Ngoài ra thì cây chè cũng ra ít lá hơn để tích tụ chất dinh dưỡng, đặc biệt là đường nên chè có hậu vị ngọt hơn.
Chè mùa thu có một nhược điểm là:
Có vị đắng hơn một chút so với chè xuân vì lá chè giai đoạn này có nhiều caffeine hơn. Đây là cách mà cây chè tự bảo vệ mình khỏi côn trùng cũng như động vật.
Mùa Đông
Mùa đông vốn dĩ không phải là vụ mùa thích hợp cho đa phần các loại cây trồng. Tuy nhiên những người làm chè đang hướng dần đến việc sản xuất chè mùa đông. Chè mùa đông thường sẽ được thu hoạch ngay thời điểm Lập Đông (sau ngày 7 và 8 tháng Mười Một). Chè mùa đông không ngon bằng các mùa còn lại. Nhưng dậm nước hơn và thường có giá cao hơn.
